Bachelor of science in surgical Technology

رشته کارشناسی پیوسته اتاق عمل شاخه ای از علوم پزشکی است که طی این دوره دانشجویان با اصول جدید اتاق عمل و تکنولوژی های نوین جراحی در جراحی های تخصصی و فوق تخصصی آشنا شده و مراقبت و کمک به اداره بیمار را قبل و حین و بعد عمل می آموزند . دانش آموختگان این رشته عضوی از تیم بهداشتی درمانی خواهند بود که به عنوان بخشی از تیم جراحی برای کمک به اجرای یک عمل جراحی با نتایج مطلوب در بخشهای اتاق عمل بیمارستان بخشهای مداخله تشخیصی درمانی و مراکز مراقبتی سیار ایفای نقش می نمایند .

۲ -تاریخچه و سیر تکاملی دوره در جهان و ایران :

در سراسر دنیا برنامه اتاق عمل به دو صورت ارائه می شود در حالت اول دانش آموختگان رشته کارشناسی پرستاری ( پس از کسب مدرک لیسانس ) در یک دوره یک تا دو ساله برای ورود به اتاق عمل آموزش می بینند در مرحله دوم دانشجویان در مقطع کاردانی آموزشهای عمومی دوره اتاق عمل را می گذرانند و برای ایفای نقش به عنوان فرد سیار و اسکراب ( دست شسته ) آماده می شوند و سپس در صورت تمایل در یک دوره یک و نیم الی دو و نیم ساله برای ایفای نقش به عنوان کمک اول جراح آماده می شوند به عنوان مثال با نگاهی به انجمن پرستاران دانشگاه کارولینسکا مشخص می شود که پرستاران پس از طی دوره کارشناسی و اخذ پروانه کار به صورت RN ۱ می توانند با گذراندن یک دوره دانشگاهی مصوب به مدت ۴۵ هفته ( تقریباٌ یک سال ) مدرک تحصیلی پرستار اتقا عمل دریاف ت نموده و به عنوان یک فرد با تجربه در اتاق عمل مشغوول به کار گردند .

و یا در کالج پرستاری اطاق عمل استرالیا ، پرستاران پس از دوره کارشناسی و اخذ پروانه کار بصورت RN می توانند طی یک دوره دانشگاهی مصوب با گذراندن ۲۷ موضوع درسی بصورت پرستار متخصص قبل و حین و بعد از عمل در نقش های پرستار بیهوشی ، پرستار سیرکولیت ، پرستار تجهیزات ، کمک جراح ، پرستار ریکاوری و بعد از عمل و پرستار بررسی و شناخت و آموزش به بیمار قبل از عمل فعالیت کنند .

نظری بر استاندارهای مراقبت از بیمار در انجمن پرستاران اطاق عمل آمریکا نیز نشان می دهد که دانشجویان دوره های تکنسین اطاق عمل می توانند تا دوره های تخصصی بالاتر ادامه تحصیل دهند ، با ذکر این نکته که افراد هر گروهی شرح وظایف خاص خود را دارند و نقش افرادی که دوره تخصصی را طی کرده اند با تکنسین اطاق عمل تفاوت دارد .

با نگاهی بر استاندارهای انجمن تکنولوژیست های جراحی (AST)۱ نیز مشاهده می شود . که افراد شاغل د راتاق عمل دارای مدارک متفاوتی می باشند بهعنوان مثال تکنولوژیست های جراحی برای ایفاء نقش اسکراب در سه سطح ۱،۲ و ۳ آموزش می بینند در سطح اول فرد در عملهای عمومی وارد می شود در سطح دوم می تواند در عملهای تخصصی تر ایفاء نقش نماید و در سطح سوم فرد در حوزه مدیریت نیز وارد می گردد .

مطابق استاداندارهای این انجمن « کمکهای اول جراحان » نیز در سه سطح پایه ، عمومی و تخصصی فعالیت م یکنند که « کمک اول جراح » می تواند یک پزشک ، یک پرستار دوره دیده اطاق عمل ( پرستار با مدرک RN که دوره اطاق عمل را گذرانده ) و یا یک تکنولوژیست جراحی که یک دوره آموزشی اضافه ( ۵/۱-۵/۲ساله ) گذرانده است و دارای مجوز کار و مدرک برای ایفای نقش کمک اول جراح است باشد .. این انجمن که توسط دانشکده جراحان آمریکا ، انجمن بیمارستانهای آمریکا ، انجمن پرستاران اطاق عمل پایه گذاری شده ، نیز در پیشنهادات خود اعلام نموده که برای تکنسینهای جراحی دوره های مقدماتی حداقل مدرک فوق دیپلم و برای دوره های پیشرفته و نیز « کمکهای اول جراح » کسب مدرک لیسنانس ضرورت دارد .

رشته اتاق عمل در ایارن کاردانی بین سالهای ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۰ در دانشکده های مختلف سطح کشور راه اندازی گردید . این رشته دد ردانشکده های پیراپزشکی و یا پرستاری به دانشجویان ارائه می گردد . در این دانشکده گروه اتاق عمل متولی اداره دانشجویان در رشته کاردانی اتاق عمل می باشد .

در کشور ایران تاکنون رشته ای مشابه رشته کارشناسی اتاق عمل وجود نداشته است . و دانشجویان در دروه های کاردانی اطاق عمل شروع به تحصیل نموده ، و در صورت تمایل به ارتقاء علمی و عملی خود با شرکت در کنکور کارشناسی ناپیوسته بهعنوان پرستار در اطاق عمل یا سایر بخشها مشغول به کار می شوند .

۳ -ارزشهای حاکم بر رشته (Values):

با توجه به این کته که بیمار بهعنوان یک انسان قادر است به طور مستقل روش درمانی مورد نظر خود را انتخاب کند ، دانش آموختگان قادر خواهند بود با تاکید بر عدالت اجتماعی و برابری انسانها و با توجه به ارزشهای حاکم بر جامعه اسلامی ، اصول اخلاقی و اعتقادی حرمت بیمار را به عنوان بک انشان ویژه که دارای خصوصیات جسمی ، روانی و عاطفی خاص خود می باشد در سر تا سر طول عمل جراحی از ابتدای پذیرش تا ترخیص از اتاق عمل حفظ کنند و با جلب اعتماد بیمار به عنوان یک حامی ، یک ارتباط شگفت انگیز انسانی را حفظ کنند .کاستن از سطح اضطراب بیمار قبل از جراحی و رفع نیازهای همه جانبه او کلید پیشگیری از بسیاری از عوارض ناشی از دریافت بیهوشی می باشد و این امر تنها از دستهای پر توان نیروهای آگاه و متبحر اتاق عمل بر می آید .

 ۴ - رسالت رشته (Mission):

رسالت آموزش رشته اتاق عمل در مقطع کارشناسی پیوسته تربیت نیروی انسانی آگاه ، متعهد و کارآمد است که با کسب توانائیهای حرفه ای در اتاق عمل و بهره مندی از دانش و یتکنولوژی روز خدمات مورد نیاز مراقبتی و آـموزشی مقرون به صرفه را در بالاترین سطح استاندارد جهت تعمیم ، حفظ و ارتقاء سطح سلامت بیمار و جامعه ارائه دهند . این امر از طریق توسعه دانش ، آموزش و پژوهش در رشته کارشناسی اتاق عمل میسر می باشد . با تربیت این نیروها مراقبت مطلوب و اثر بخش از بیماران در مراحل قبل ، حین و بعد از عمل به خصوص در جراحیهای تخصصی و انواع اسکوپی ها ، کنترل و پیشگیری از عفونتهای بیمارستانی ، ایجاد شرایط مناسب روحی برای بیماران و نگهداری مناسب از دستگاهها و تجهیزات پزشکی مقدور خواهد بود.

ضرورت وجود حرفه و ارتقاء حرفه ای:

امروزه بیش از پیش نقش پرسنل جراحی آموزش دیده در سیستم بهداشتی درمانی مشخص شده است تکنولوژیستهای اتاق عمل عضو مهمی از تیم بهداشتی بوده که در تماس نزدیک با جراحان ، متخصصان بیهوشی و پرستاران در راستای تامین مراقبتی مطلوب برای بیماران فعالیت می کنند .عملکرد انسانی و شایسته حرفه های مراقبتی دانش و مرهارت وسیعی می طلبد و از آنجا که سنگ زیربنایی رشد و توسعه یک حرفه ، آموزش آن حرفه می باشد ، پرسنل اتاق عمل نیز مانند سایر اعضاء سیستم بهداشتی درمانی نیازمند اجرای استانداردهای آموزشی می باشند . انتظار می رود که تا سال ۲۰۱۳ میزان نیاز به تکنولوژیستهای اتاق عمل سریعتر از حد متوسط افزایش یابد ( یک افزایش ۲۱ -۲۵ درصدی) علت این امر افزایش تعداد و انواع اعمال جراحی و رشد جمعیت و نیز افزایش میزان سالمندی است ( زیرا افراد سالمند نیاز به اعمال جراحی بیشتریر دارند) از سویی پیشرفت سریع تکنولوژی پزشکی موجب تغییرات چشمگیری در زمینه تکنولوژی جراحی می گردد . پیشرفتهای تکنیکی مانند تکنولوژی فیبرهای نوریو یا لیزر موجب ایجاد تکنیکهای جراحی جدیدید م یشود و اتاق عملهای آینده برای تطابق با کامپیوترها ، لیزرها ، فیبرهای نوری ، الکترونیک و رباطها به منظور انجام مراقبات روتین بیمار آماده می شوند . لذا تغییرات وسیع و چشمگیر موجود در تکنیکهای جراحی نیازمند هم سطح شدن تکنسینهای جراحی با نقشها و وظایف جدید بوده و برنامه آموزشی کنونی برای برآوردن نیازهای پرسنل اتاق عمل در آنیده کافی نخواهد بود . بنابر این تکنولوژیستهای اتاق عمل باید برای این جالشهای در حال پیشرفت و تغییر آماده شوند . در حال حاضر دانش آموختگان مقطع کاردانی از فرصت و موقعیت مناسب برای کسب دانش لازم به ویژه در اعمال جراحی تخصصی برخوردار نمی باشند و تنها با ادامه دوره کارشناسی اماکن دستیابی به بخشی از مهارت و دانش مورد نظظر را پیدا خواهند نمود .بسیرای از دانش آموختگان مقطع کاردانی علاقه مند به ادامه تحصیل در رشته اتاق عمل می باشند ولی در صورت تمایل به ارتقاء علمی و عملیی خود با شرکت در کنکور کارشناسی ناپیوسته به عنوان پرستار در بخش یا اتاق عمل مشغول به کار می شوند . ولی با بررسی رنامه آموزشی پرستاری ناپیوسته مشاهده می شود که در این برنامه دروس تخصصی اتاق عمل ارائه نمی گردد . و از سویی با مقایسه نمودن شرح وظایف پرستار اتاق عمل با کرادان اتاق عمل تفاوت چشمگیری مشاهده نمی شود . درخواستهای ارسالی متعدد تکنسینهای اتاق عمل به دانشگاههای سراسر کشور مبین بر فراهم نمودن امکان اتقاء حرفه ای دال بر نیاز آنان به این ارتقاء می باشد . نظرسنجی و جلسات متعدد با جراحان گروههای مختلف دانشگاهی نیز بیان کننده نیاز آنان به همکاری با پرسنلی با دانش و مهارت بیشتر می باشد .

۵ - چشم انداز رشته(Visson)

بر اساس این برنامه آموزشی در ده سال آینده همگام با پیشرفت سریع تکنیکهای جراحی و انجام اعمال جراحی رباتیک ، فراگیران این رشته طبق استانداردهای انجمن جهانی تکنولوژیستهای جراحی آموزش خواهند دید

دانش آموختگان این رشته جایگاه خود را در عرصه های مختلف جراحی مشخص و تثبیت خواهند نمود و نه تنها به عنوان یک کارشناسس مسایل عمومی اتاق عمل بلکه به صورت اختصاصی نیز قادر به ارائه خدمات اثر بخشی و مقرون به صرفه در جهت اعتلای سطح سلامت جامعه و بهبود کیفیت اعمال جراحی خواهند بود و در سطح کشور و بین المللی مطرح خواهندد شد .

۶-اهداف کلی دوره (Aims)

برنامه دوره کارشناسی پیوسته اتاق عمل به منظور تربیت افراد متعهد و مسئول است که بتوانند همگام با گسترش و توسعه تعداد جراحی ها و تکنولوژی جراحی با ارئه بهترین خدمات منطبق با اصول عملی پیشرفته ، پاسخگوی نیازهای بهداشیت درمانی جامعه باشند .

لذا هدف از این دوره آموزشی ارتقاء دانش ، نگرش و مهارت افراد (تکنولوژیستهای اتاق عمل ) برای ایفای نقش حرفه ای خود در زمینه های زیر می باشد :

• توانایی آماده سازی محیط اتاق عمل با تکنیکهای آسپتیک(استریل و ضضد عفونی) را داشته باشد .
• اصول صحیح پوزیشن دادن ( وضعیت دادن به بیمار ) را بکار برد .
• دید کافی از محل عمل در طول جراحی ( با کمک رترکتورها، گازها و ساکشن)
• تکنیکهای مناسب برا یکمک به جراح در هموستاز(بندآوردن خونریزی ) را بداند.
• با پیش بینی نیازهای جراح به عمل جراحی سرعت بخشد .
• دانش لازم در مورد آناتومی وفیزیولوژی نرمال وپاتولوژیک داشته باشد.
• دانش لازم در مورد شرایط اورژانس داشته باشد.
• با رعایت نکات ایمنی اتاق عمل حافظ وسایل و تجهیزات اتاق عمل باشند و شرایط ایمنی برای بیمار و سایر افراد اتاق عمل فراهم نمایند .
• مهارتهای سازماندهی بالایی داشته باشد .
• دانش و عملکرد کافی در مورد مفاهیم پایه مراقبت از بیمار و تکنیکهای جراحی داشته باشد .
• به منظور فراهم نمودن مراقبت مطلوب از بیمار اصول آسپتیک(استریل و ضدعفونی) را بطور عملی بکار برد .
• توانایی ایفای نقش فرد اسکراب(دست شسته) را در همه اعمال جراحی پایه و اعمال جراحی تخصصی داشته باشد
• رفتار پاسخ گویانه و نگرش حرفه ای در مورد انتظار از یک فرد در حرفه بهداشتی – درمانی را داشته باشد .
• دانش و توانایی لازم در مورد انجام مهارتهای مرتبط به فرد سیار را داشته باشد .

۷- نقش دانش آموختگان در نظام بهداشتی (Role definition)

دانش آموختگان می توانند در نقشهای مراقبتی ، ارتباطی ، پژوهشی انجام وظیفه نمایند .

۸- وظایف حرفه ای دانش آموختگان (Task analysis)

وظایف حرفه ی در نقش مراقبتی

اگرچه نقش مراقبتی فرد سیار ، کمک اول و فرد اسکراب (دست شسته) با یکدیگر همپوشانی دارد و کاملا قابل تفکیک از یکدیگر نمی باشند ولی به طور کلی می توان نقشهای مراقبتی این افراد را به صورت زیر بیان نمود :

الف ) وظایف حرفه ای به عنوان فرد سیار (Circulate)

آماده نمودن اتاق عمل ، انتقال بیمار به اتاق عمل ، کمک به پوزیشن دادن ( وضعیت دادن به بیمار) ، پرپ بیمار ( ضدعفونی نمودن محل عمل ) ، فراهم نمودن لوازم و تجهیزات اضافی لازم در طول انجام عمل جراحی و ارزیابی مداوم شرایط اتاق عمل و برآورده نمودن نیازهای تیم جراحی است .

ب) وظایف حرفه ای به عنوان کمک اول جراح

فراهم نمودن دید مناسب جهت محل عمل برای جراح (با کمک رترکتورها ، گازهای و ساکشن )، همکاری در هموستاز ( بندآوردن خونریزی) ، پانسمان و سایر عملکردهایی که به جراح در انجام یک عمل صحیح همراه با نتایج مطلوب کمک می کند.

وظایف حرفه ای به عنوان اسکراب(دست شسته)(STSR)

تکنولوژیستهای جراحی برای ایفای نقش اسکراب در سه سطح ۱ ،۲ و ۳ فعالیت می کنند . در سطح اول فرد وارد عملهای عمومی می شود و در سطح دوم میتواند در عملهای تخصصی تر ایفای نقش نماید و در سطح سوم فرد در حوزه مدیریت نیز وارد شود .

به طور طبیعی تکنولوژیست اتاق عمل در یک وضعیت استریل در طول عمل جراحی عمل می کند ، همچنین بسیاری از وظایف غیر استریل ( وظایف فرد سیار) را در طی یک روز کاری انجام می دهد .

فرد اسکراب (دست شسته ) در سه مرحله مراقبت از بیمار با حداقل نظارت اعضای تیم جراحی فعالیت می کند برخی از وظایف اسکراب ( دست شسته) در هر مرحله از مدیریت بیمار عبارتند از :

الف) قبل از عمل جراحی

• آماده کردن اتاق عمل
• جمع آوری تجهیزات و وسایل لازم
• ایجاد و حفظ محیط استریل
• بازکردن وسایل استریل
• اسکرابشدن (دست شسته) وپوشیدن گان و دستکش استریل
• سازماندهی محیط استریل مورد استفاده
• شمارش موارد ضروری
• کمک به تیم جراحی در طول وارد شدن به محیط استریل
• آشکار ساختن محل عمل با شانهای استریل

ب) در طول عمل

• حفظ محیط استریل
• دادن وسایل و تجهیزات به جراح و کمک جراح بر اساس نیاز آنها
• ارزیابی و پیش بینی نیازهای بیمار و جراح و فراهم نمودن موارد ضروری بر اساس نیاز
• شمارش موارد ضروری
• مراقبت از نمونه ا
• کاربرد پانسمان

ج) بعد از عمل

• حفظ محیط استریل تا زمانی که بیمار انتقال داده شود
• حذف وسایل و تجهیزات مصرف شده از اتاق عمل
• مراقبت و نگهداری از وسایل و تجهیزاتی که مجدداً استفاده می شود.
• انتقال بیمار جراحی شده از اتاق عمل به اتاق بهبودی
• آماده سازی اتاق عمل برای بیمار بعدی

وظایف حرفه ای در نقش ارتباطی:

• ارتباط درمانی و آرامش بخش با بیماران
• ارتباط با واحدهای مختلف اتاق عمل مانند آزمایشگاه ، بانک خون ، رادیولوژی ، مهندسی پزشکی ، بازاریابان محصولات و تجهیزات پزشکی و ...
• ارتباط با دفتر پرستاری و سیستم اداری بیمارستان

وظایف حرفه ای در نقش پژوهشی:

• مشارکت و همکاری با نظام سلامت در انجام پژوهش در زمینه های مختلف مربوط به حرفه
• بررسی و شناختت نیازهای مراقبتی و حمایتی بیماران در اتاق عمل از طریق همکاری با اقدامات پژوهشی .
• همکاری با سایر اعضاء تیم سلامتت د رجهت انتشار و به کارگیری نتایج پژوهش
• بررسی و شناسایی مشکلات مربوط به حرفه
• نظارت و ارزیابی فعالیتهای انجام شده توسط گروه اتاق عمل و نتایج حاصل از آن
• نظارت و ارزیابی میزان دستیابی به اهداف

۹- استراتژی اجرای برنامه آموزشی

بر حسب نوع کلاس و تعداد دانشجویان ، استراتژی آموزش تلفیقی از استاد محوری و دانشجو محوری است که دارای مشخصات زیر می باشد :

• ادغام دروس تئوری و عملی و بهبود سطح مهارتهای دانشجویان در راستای پیشگیری از بیماریها و ارتقاء سلامت
• تداوم فعالیت دانشجویان برای اجرای سمینار ، پروژه و کنفرانسهای مرتبط با رشته
• تقویت و توسعه سیستم اطلاع رسانی و ارتباط با مراکز علمی دنیا
• کمک به تامین حقوق بیماران و حفظ و ارتقاء سلامت آنان در حد مطلوب
• کاربردی نمودن رشته در زمینه های تحقیقاتی ، تداون آموزشها ، پروژها و ...
• ایجاد زمینه رقابتهای علمی برای دانش آموختگان رشته اتاق عمل
• ایجاد انگیزش برای دانش آموختگان مقطع کاردانی اتاق عمل

۱۰ – شرایط و نحوه پذیرش دانشجو

پذیرش دانشجو از طریق آزمون سراسری و به صورت متمرکز خواهد بود.

۱۱- رشته های مشابه داخل کشور

وجود ندارد

۱۲ -رشته مشابه در خارج کشور

همانطور که اشاره گردید در سراسر دنیا برنامه اتاق عمل به دو صورت ارائه می شود : در حالت اول دانش آموختگان رشته کارشناسی پرستاری در یک دوره ۱-۲ ساله برای ورود به اتاق عمل آموزش می بینند . در حالت دوم دانشجویان در مقطع کاردانی آموزشهای عمومی دوره اتاق عمل را می گذرانند و برای ایفای نقش به عنوان فرد سیار و اسکراب ( دست شسته) آماده می شوند و سپس در صورت تمایل در یک دوره ۵/۱ -۵/۲ ساله برای ایفای نقش به عنوان کمک جراح اول آمادهمی شوند . برخی از مراکز دانشگاهی که در حالت اول ، دوره هایی برای این رشته ارائه می دهندد عبارتند از :

- Mohawk college of applied arts and technology
- George brown college
- Algonquin college
- Cemmunity college of Allegheny county
- Fanshawe college

و برخی از مراکز دانشگاهی که به صورت کاردانی دانشجو می پذیرند عبارتند از :

- Indiana county technology center adult education
- University of Minnesota crookston
- Madisonville community college
- Southern maine community college

دانش آموختگان دوره های کاردانی که مدرک دانشگاهی آنان مورد قبول انجمن تکنولوژیستهای اتاق عمل می باشد می توانند در دوره های آموزشی ۵/۱ – ۵/۲ ساله مطابق برنامه این انجمن شرکت نمایند تا بتوانند موقیعیت علمی و حرفه ای خودد را در اتاق عمل ارتقاء بخشند .( این انجمن از سال ۱۹۶۹ در حال فعالیت می باشد )

۱۳- شرایط مورد نیاز برای راه اندازی رشته

شرایط مورد نیاز برای راه اندازی رشته کارشناسی پیوسته اتاق عمل طبق ضوابط دفتر گسترش و ارزیابی آموزش پزشکی می باشد .